عصب سه قلو صورت بهعنوان عصب جمجمه پنجم، یکی از عصبهای بزرگ سروصورت است که درد آن از زبان کسانی که آن را تجربه کردهاند، همرده با دردهای غیرقابل تحملی مانند زایمان و سنگ کلیه است. این عصب که سه ریشه دارد، از زیر فک شروعشده و تا بالای چشم و پیشانی کشیده میشود. در این مقاله با ما همراه باشید تا در مورد درمان نورالژی عصب سه قلو صورت (TN) به بحث و گفتگو بنشینیم.
عصب سه قلو صورت
عصب سه قلو یا همان تری ژمینال یکی از عصبهای ۱۲ گانه جمجمهای انسان است که وظیفه انتقال پیامها و اطلاعات حسی سروصورت به سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع را برعهده دارد. این عصب همچنین نقشی اساسی در عملکرد حسی و حرکتی اعضای سروصورت بازی میکند. برخی از اعصاب فقط عملکرد حسی یا حرکتی دارند، برخی دیگر اما مانند عصب سه قلو هر دو را باهم دارند.
پس از اینکه عصب سه قلو از مغز خارج میشود، وارد جمجمه شده و به سه شاخهٔ کوچکتر تقسیم میشود. این اعصاب وظیفهٔ کنترل احساسات صورت را برعهده دارند. کنترل احساسات در صورت به سه قسمت تقسیم میشود:
- شاخهٔ اول، وظیفهٔ کنترل احساس در چشم، پلک فوقانی و پیشانی را دارد
- شاخهٔ دوم، وظیفهٔ کنترل احساس در پلک تحتانی، گونه، سوراخ بینی، لب فوقانی و لثه را دارد
- شاخهٔ سوم، وظیفهٔ کنترل احساس در فک، لب پایین، لثه و برخی از ماهیچههای مورداستفاده برای جویدن را دارد
اعصاب جمجمه با استفاده از اعداد رومی و بر اساس موقعیت آنها در بدن شمارهگذاری شدهاند. در آناتومی بدن انسان ۱۲ عصب جمجمهای وجود دارد که همه به مغز منتهی میشوند. اعصاب جمجمهای دو نوع اطلاعات را در بدن منتقل میکنند:
- اطلاعات حسی: شامل حسهایی در مورد انواع بوها، مناظر، مزهها، لمس و صداهای مغز است
- اطلاعات حرکتی: سیگنالهایی که منجر به حرکت یا فعالیت ماهیچهها و غدد میشوند
عوامل ایجادکننده نورالژی عصب سه قلو صورت
نورالژی عصب سه قلو صورت براثر تحریک عصب سهقلو ایجادشده و پیامهای درد را به پیشانی، گونه و فک پایین ارسال میکند. نورالژی عصب سه قلو صورت معمولاً بهصورت یکطرفه اتفاق میافتد. دردگرفتن نورالژی سه قلو صورت مانند لیز خوردگی مهره (اسپوندیلولیستزیس)، ممکن است هر چند ساعت، چند دقیقه یا حتی چند ثانیه و بهصورت ممتد اتفاق بیفتد.
نورالژی عصب سه قلو صورت ممکن است یک ناحیه کوچک مانند لثه یا یک طرف صورت را بهکل درگیر کرده و مشکلاتی را در جویدن و صحبت کردن فرد ایجاد کند. موارد زیر میتوانند عصب سه قلو صورت را تحریک کنند و نیاز به درمان نورالژی عصب سه قلو صورت حس شود:
- ضربه
- صدمات
- انواع تومور (Tumor)
- آسیبهای ناشی از عمل دندانپزشکی
- جراحی صورت
علت دقیق نورالژی عصب سه قلو صورت چندان شناختهشده نیست اما بهطورکلی در ۲ گروه اولیه و ثانویه دستهبندی میشود.
نورالژی اولیه عصب سه قلو با فشردگی عصب
بهدلیل تماس شریانهای دیگر با عصب سه قلو صورت در محل تلاقی مغز و نخاع، عصب سه قلو تحریکشده و حس درد ایجاد میکند.
نورالژی ثانویه عصب سه قلو صورت
نورالژی ثانویه عصب سه قلو صورت ناشی از فشار بر روی عصب ناشی از Tumor، ام اس، کیست و آسیبهای صورتی مانند ضربه و دندانپزشکی است.
علت ایجاد درد نورالژی عصب سه قلو صورت
بنا بر آمار، سالانه ۱۵۰ هزار نفر به نورالژی عصب سه قلوی صورت مبتلا میشوند. این اختلال بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال دیدهشده و شیوع آن در زنان بیش از مردان است. مهمترین عامل در بروز نورالژی عصب سه قلو صورت، عامل وراثت است. حملات عصب سه قلو صورت بهدلایل زیر میتواند اتفاق بیفتد:
- لمسکردن پوست
- شستشو
- اصلاح
- مسواک زدن دندانها
- دمیدن بینی
- آرایش کردن
- خندیدن
- وزش باد به صورت
- صحبت کردن
علائم نورالژی عصب سه قلو صورت
اکثر بیماران تجربه شروع درد ناگهانی و بدون هیچ پیشزمینهای را دارند. هرچند برخی باور دارند که درد آنها پس از تصادف رانندگی، ضربه شدید به صورت یا جراحی دندان شروع شده است. البته آمار موثقی از تأثیر آسیب دندانپزشکی روی عصب سه قلو صورت وجود ندارد. گاهی اوقات زمینه این بیماری از قبل در فرد وجود داشته و کار دندانپزشکی صرفاً باعث تحریک علائم اولیه این بیماری شده است.
درد نورالژی عصب سه قلو صورت معمولاً در فک پایین یا بالا آغاز شده و بیماران حس میکنند که مشکل از دندانهایشان است. شدت دردی که بیماران مختلف تجربه میکنند متفاوت است، این درد ممکن است برای روزها، هفتهها و حتی ماهها بهطول بینجامد. تعداد حملات روزانه در هر فرد متفاوت است و ممکن است حتی روزانه ۱۰ مرتبه شخص را زمینگیر کند.
نورالژی سه قلو صورت در حالت کلی در ۲ دسته طبقهبندی میکنند:
- نوع اول: در نوع اول، درد شدیدی ظاهرشده و چند ثانیه یا چند دقیقه طول میکشد. با گذشت زمان، درد شدیدتر شده و در تعداد و مدت بیشتری در شبانهروز اتفاق میافتد. درد در اثر کارهای ساده روزمره مانند جویدن، صحبت کردن و لمس صورت ایجاد میشود
- نوع دوم: در نوع دوم، درد شدت کمتری نسبت به حالت اول دارد؛ اما باعث احساس سوزش شده و درد آن دائمی و مزمن است
علائم احتمالی نورالژی عصب سه قلو صورت:
- درد شدید، تیرکشنده و شبیه به شوکالکتریکی
- حملات ناگهانی و بیدلیل که ناشی از لمس صورت، جویدن، صحبت کردن یا مسواک زدن است
- اسپاسم
- درد و سوزش دائمی
- درد در گونه، فک، دندانها، لثهها، لبها، چشم و پیشانی
- درد در یک طرف صورت و بهندرت هر دو طرف صورت
- از دست دادن حس در صورت یا پوست سر
- لرزش صورت (تیک)
- فشردگی عصب سه قلو در اثر تورم رگ یا رشد Tumor
- افزایش سن
- مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) یا یک اختلال مشابه که میتواند به غلاف میلین آسیب برساند
- در برخی موارد ضایعه مغزی، سکته مغزی یا ضربه
درمان نورالژی عصب سه قلو صورت
برای درمان نورالژی عصب سه قلو صورت ابتدا باید دلیل آت مشخص شود. ام آر آی و سی تی اسکن میتوانند در تشخیص اینکه آیا Tumor یا ام اس منجر به تحریک این عصب شده است یا خیر به پزشک معالج کمک کنند. برای کاهش درد نورالژی تری ژمینال چند روش مختلف وجود دارد که به شرح زیر هستند:
- دارو
- تزریق بوتاکس
- جراحی
- فیزیوتراپی (شرکت تجهیزات پزشکی برجیس بزرگترین شرکت تولیدکننده داخلی انواع دستگاههای فیزیوتراپی است.)
در صورتی که میخواهید درد خود را با انجام تمرینات فیزیوتراپی سر و گردن بهبود بخشید، بهتر است که با پزشک مشورت کنید و زیر نظر فیزیوتراپ تعداد جلسات و تمرینها را تعیین نمایید. ممکن است در برخی موارد متخصص به شما اجازه بدهد که با خرید دستگاه فیزیوتراپی، این تمرینات را در خانه انجام دهید.
داروها
داروهای مختلف با کاربریهای مختلف مانند داروی مسکن، داروی شلکننده عضلانی، داروی ضدصرع و داروهای ضدافسردگی با توجه به شدت درد و تعداد حملات روزانه توسط پزشک قابل تجویز هستند.
جراحی
اگر درد به درمان با دارو واکنش نشان نداده و علائم بهبودی حاصل نشوند، چارهای جز جراحی نخواهد بود. پروسه جراحی عصب سه قلو صورت شامل موارد زیر است:
- تزریق گلیسرول: گلیسرول تزریقی به ریشه عصب، توانایی عصب در انتقال پیام درد از صورت به مغز را کاهش میدهد.
- جراحی پرتویی استریوتاکتیک: بهکمک تاباندن پرتوهایی متمرکز به ریشه عصب، علائم درد بهبود مییابند.
- درمان حرارتی با امواج رادیو فرکانس: در این روش با استفاده از یک سوزن توخالی، یک جریان الکتریکی به عصب سه قلو صورت وارد میشود. پس از مشخصشدن محل دقیق درد، الکترود کار گذاشتهشده در سر سوزن، بهکمک حرارت، عصب را از بین میبرد
- جراحی پرتویی گامانایف: این روش بهدلیل دقت، ایمنی و تأثیرگذاری بالا در کنار تهاجم کمتر، پرکاربردتر از سایر روشها است. در این روش از پرتوهای گاما برای تخریب هدفمند و کنترلشده عصب سه قلو صورت استفاده میشود
سخن پایانی
با وجود این عصب است که انسان قادر به تکان دادن لب، فک، و سایر نقاط صورت خود بوده، کارهایی مانند پلکزدن، بلعیدن، گاز گرفتن و جویدن را انجام داده و درد، لمس، سرما و گرما را تشخیص میدهد. اگر این عصب بهمشکل بخورد درد شدیدی را به فرد تحمیل خواهد کرد.
Source: